Dat Peter Terrin (53) een stevige schrijfcadans te pakken heeft, is een understatement. Weinig romanciers drukten de laatste jaren zo hun stempel op de Vlaamse literatuur, met een rist hoogwaardige romans - van Yucca (2016) en Patricia (2018) tot Al het blauw (2021) - telkens nieuwe, gedurfde facetten van zijn verbeelding aanborend. Waar blijft toch die oeuvreprijs van allure?

Je kunt er niet omheen: Terrins boeken zijn minder claustrofobisch geworden, suggestiever misschien, een tikje spannender ook, stuwender alleszins, met die typische korte zinnenbubbels die hij aan elkaar ketent. 'Het is mijn geliefde werkwijze. Ik zit door het raam te kijken. En dan is er een plotse uitbarsting van zinnen, een afgerond eilandje van woorden. Bijna verhaaltjes of miniatuurtjes op zich', zo vertelde hij in De Morgen naar aanleiding van Al het blauw.

En, beweerde Terrin toen ook, 'er is meer lucht en licht binnengeslopen', ondanks de bijwijlen toch ook zwaarmoedige eightiestoon van Al het blauw. Goed anderhalf jaar later is Terrin terug op het appel met De gebeurtenis, een titel die hem op het lijf geschreven is. 'Een subtiel ingenieuze roman-in-verhalen van internationale allure', zo klinkt de blurb hoogmoedig. Maar wél weer een boek dat je niet al te vrolijk dichtklapt.

De gebeurtenis is een complex bouwwerk, dat slechts langzaam zijn geheimen prijsgeeft. Er zitten sciencefictionelementen in én een tros wisselende vertelperspectieven. Soms voelt het alsof we als verbaasde lezer op een rollend tapijt worden getransporteerd en langs rijkgevulde kijkkasten passeren.

Daarin voltrekken zich tranches de vie die we waarnemen achter een glazen wand, als korte films. Met een aantal terugkerende personages die schuifelend contouren krijgen en motieven die Terrin als radertjes in elkaar wil laten grijpen. Altijd is er een kleine gebeurtenis die voor een openbaring zorgt of voor een definitieve kanteling. Of zoals het ergens luidt: 'Er zijn momenten die je aan anderen navertelt zodra de gelegenheid zich voordoet, om ze te ontkrachten, om ze te versterken. Andere momenten zijn nauwelijks van betekenis maar draag je als een muntstuk in de punt van je broekzak overal met je mee.'

Erfenisstrijd

Klinkt cryptisch? Dat is het bijwijlen ook. Toch kun je niet zeggen dat De gebeurtenis een ontoegankelijk boek is, verre van. Terrin schrijft vrij uitgepuurd, helder, nog steeds franjeloos, zij het soms ook lyrischer. Er kruist nogal wat ons pad, met als centraal ankerpunt de hoogbejaarde, blinde maar succesvolle schrijver Willem, die zijn boeken dicteert aan Juliette, een vrouw van middelbare leeftijd die zijn uitverkorene en assistente is. Tot afgrijzen van zijn veel jongere vrouw Femke.

Na zijn dood barst dan ook een erfenisstrijd los. Is zijn collectie originele manuscripten én een memorystick met laatste dictaten werkelijk aan Juliette toegekend? Bovendien wordt zijn herseninhoud in een bij nader inzien heilloos experiment (iHead) geüpload. De saga rond de schrijver kampt met enige stroefheid. Boeiender is wat Terrin daarna onderneemt. Want lezen we vervolgens de verhalen of onafgewerkte romanfragmenten die Willem heeft achtergelaten én die Juliette bijpolijstte? Goed mogelijk. In ieder geval heeft Juliette wel het gevoel dat 'Willem bezit van haar neemt. (...) In zijn proza zijn ze samen zoals niemand anders op de wereld dat kan.'

Grijpt Terrin terug naar het procedé van de film Short Cuts van Robert Altman (1993), gebaseerd op verhalen van Raymond Carver, waar recent ook Guido van Heulendonk aan refereerde? Zo zijn er de jeugdherinneringen van Frédéric, die op kerstavond de verloren dwergpoedel Pruts moet opsporen, en tot afgrijzen van zijn zus Rosa in gebreke lijkt te blijven. Diezelfde Rosa zal later de buurvrouw van Juliette worden én een relatie krijgen met Kurt, het personage dat in een woon-zorgcentrum werkt en bijzondere attentie verleent aan de door een beroerte getroffen Jacqueline.

En daar - aan het raam van Avondrust - is er de man met de groene, loden jas die naar zijn terminale vrouw komt zwaaien en Anna ook af en toe mee naar zijn woning neemt. Het is de schilder, Michel, net als Willem op latere leeftijd succesvol. Michel durft het zelfs aan om al bij leven zijn minnares Frouke in zijn huis onder te brengen. Is deze actrice niet een spiegeling van Willems weduwe Femke? En is zij verantwoordelijk voor Anna's plotse dood? Terrin speelt met mysterie, suspense, rouw, met plotse uitbarstingen maar ook opspringend geluk - zoals tussen Kurt en Rosa - in vaak ingenieuze verhalen, die de ene keer verrassen door hun beknoptheid, maar dan weer te lang uitwaaieren.

Vooral speelt hij gretig met het droste-effect (dat deed hij al in Post mortem) en laat hij ons wéér binnentreden in de echokamers van zijn literaire spiegelpaleis. Zo zegt het personage Kurt: 'Denkend aan de roman en aan het onwaarschijnlijke dat hem de voorbije dagen is overkomen krijgt hij het gevoel zelf in een boek te leven.'

Aan het eind van De gebeurtenis valt de legpuzzel grotendeels in elkaar. Terrin laat evenwel genoeg te detecteren over voor literatuurbollebozen. Hij stoeit met verwijzingen naar de theaterwereld (er wordt geknipoogd naar de voorstellingen van FC Bergman), naar James Salter (een van zijn geliefkoosde auteurs) of hij weeft voorzichtigjes de pandemie in. Let ook op de symboliek die honden en katten krijgen aangemeten. De gebeurtenis is een 'netwerkroman', maar ook een leesexpeditie vol zijpaden én randwegeltjes die enige bezinkingstijd vergt. Toch ben je meteen gevlast op een tweede, verder ontrafelende lezing.

Verberg tekst

'Noteer! Haar hart maakt een sprongetje in haar borst bij de herinnering aan dat bevel, alsof ze weer bij hem is, in het prille begin, luisterend naar zijn silhouet in het tegenlicht en de kronkelende gang van zijn gedachten, de hele dag.' Aan het woord is Juliette, de assistente van de bewonderde schrijver Willem, die weliswaar is overleden maar wiens brein via een I-head, een ingenieuze wetenschappelijke innovatie, toch nog opdrachten kan geven. En Peter Terrin heeft zijn lezer meteen waar hij hem/haar hebben wil: op de kast. Bestaat dat nog, de vrouwelijke aanbidster van de geniale kunstenaar die gelukkig wordt - haar hart maakt een sprongetje - van het dienen van een man, tegen hem opkijken, hem assisteren? Terwijl ze zelf waarschijnlijk intelligenter is?

Vernuftig benadert Terrin in De gebeurtenis dit uitgangspunt vanuit zeven verschillende personages. Zo is daar Frederik (jawel, Willem en Frederik, verzin Hermans er zelf bij), een grote witte hetero die beslist niet van feministisch theater houdt; hij wordt door zijn zus Rosa meegenomen. Hij ervaart de vrouwelijke spelers als een onbestemde zwerm, een kluwen, en kijkt vooral naar de drummer die hij vagelijk uit het café kent: 'Ik keek met bewondering naar zijn spel, de vloeiende bewegingen van zijn lichaam, zijn ledematen (…) Ik bleef kijken, de rest had ik wel gezien.' Zo'n man ziet weinig: alleen wat hem bekend is.

Kurt, een moderne man die oudjes in een tehuis verzorgt, ziet hetzelfde toneelstuk, over een schrijfster die worstelt met haar bestaan als echtgenote en huisvrouw, maar hem vallen andere dingen op. Hij kijkt precies naar één van de actrices: 'Zij is de voorstelling geworden (…) Hij kan haar reacties voorspellen, de verbazing, het verdriet op haar gezicht, hoe ze haar handen beweegt terwijl ze praat, hoe ze haar armen houdt als ze luistert (…) Hij begrijpt haar.' Kurt brengt geduldige interesse op voor de actrices op het toneel, voor de demente vrouwen in het tehuis waar hij werkt, voor Rosa op wie hij verliefd wordt.

Terrin noemt hen niet, maar de voorstelling lijkt gebaseerd op Sylvia Plath met een vleugje Virginia Woolf: op het toneel een oven waarin de actrices hun hoofd leggen. De iconische Amerikaanse dichteres Plath kon haar moederschap, haar drang tot schrijven, haar depressies en haar opgelegde rol als vrouw van een traditionele 'geniale' mannelijke schrijver niet met elkaar combineren en pleegde suïcide. Terrin grijpt dus naar grote namen uit de feministische traditie: Plath en Woolf zijn al zestig en tachtig jaar dood. Lukt het de hedendaagse vrouwen in Terrins roman wél om zich staande te houden? En zíén mannen vrouwen van boven de vijftig überhaupt? Om antwoorden gaat het hem niet; hij zoekt niet naar rechtlijnigheid of verklaringen: 'In de plaats daarvan is het nodig om een geheel samen te stellen uit verschillende deeltjes, die allemaal wijzen op verbondenheid. Constellatie, niet opeenvolging, draagt de waarheid in zich.'

Minnares

In de constellatie die De gebeurtenis is, ontvouwen zich nogal wat losstaande verhalen. Delen uit de roman die assistente Juliette na de dood van Willem alsnog 'optekent' uit spraakopnames gaan over de succesvolle bejaarde schilder Michel, zijn dementerende vrouw Anna en zijn veel jongere minnares Frouke. Het zijn onverholen portretten van schrijver Willem en diens piepjonge vrouw Femke en de lezer krijgt de genuanceerde boodschap dat we klaar zijn met dit soort zelfingenomen mannelijke kunstenaarslevens. De vrouwelijke blik, of die nu door een man of een vrouw wordt gebezigd, brengt andere levenservaringen aan het licht. Zo verschilt de nieuwsgierige en bewonderende, maar wellicht dodelijk ijverzuchtige kijk van Frouke op Anna hemelsbreed met die van Michel op zijn levensgezellin.

Het boek wordt postuum onder Willems naam gepubliceerd, terwijl het de aandachtige lezer zal opvallen dat Juliette waarschijnlijk de auteur is. Terrin strooit gedoseerd zand in de ogen van de lezer en zet die stevig aan het puzzelen, niet altijd met passend resultaat. In een hoofdstukje over de demente Rita wurmt haar echtgenoot Daniël zich in haar jurken en jassen om zo dicht bij haar als mogelijk - hij mag alleen zwaaien vanaf de straat vanwege de coronacrisis - te kunnen zijn. Rita wordt door Kurt verzorgd, maar meer connectie met andere personages lijkt er niet te zijn. De 'waarheid' die Terrin wil tonen gaat niet over hen, maar over hoe verschillende mensen de hun opgelegde rollen van mannelijkheid en vrouwelijkheid kunnen kneden, weerleggen, verwerven, omdraaien, ongeldig maken.

Origineel is het niet, een vrouw achter de 'geniale' man die in feite zijn werk maakt. In de film The wife, naar een boek van Meg Wolitzer, wint een man de Nobelprijs literatuur met boeken die zijn vrouw heeft geschreven. Susan Sontag schreef een boek voor haar echtgenoot, onder zijn naam, waarop hij zijn hele universitaire carrière heeft gebouwd, onthulde haar biograaf. Er zullen vast feministes zijn die vinden dat een man zich deze problematiek niet moet toe-eigenen, maar ik vind het verfrissend en hoopvol dat een mannelijke schrijver de male gaze aan zo'n intelligent, genuanceerd en vermakelijk romanonderzoek onderwerpt.

De Bezige Bij, 224 blz., 23,99 € (e-boek 13,99 €).

Verberg tekst

*****

Het lijkt erop dat Peter Terrin volop aan zijn romantische periode bezig is. In zijn vorige, veelgeprezen roman 'Al het blauw' speelde de liefde al een glansrol, en ook 'De gebeurtenis' gaat volgens de achterflap over de grilligheid van die allermenselijkste emotie. Al betekent dat bij Terrin - gelukkig - niet dat de lezer in rozengeur en maneschijn verdrinkt. Zoals wel vaker bekijkt de voormalige AKO Literatuurprijs-winnaar zijn onderwerp liever in het nuchtere daglicht.

Ook voor de opbouw van zijn nieuwe roman heeft Terrin niet de makkelijkste weg gekozen. 'De gebeurtenis' is een complex verhalennetwerk, met één raamvertelling en verschillende kleinere verhalen die daaruit voortvloeien. Die verhaalminiaturen zijn het werk van Juliette, de assistente van de overleden succesauteur Willem, die aan het einde van zijn leven steeds vaker een beroep deed op zijn rechterhand om neer te pennen wat zijn troebele ogen niet meer zagen. Juliette probeert de laatste ideeën van haar leermeester post mortem alle eer aan te doen, niet het minst omdat ze in hun gedeelde proza 'samen zijn zoals niemand anders op de wereld dat kan'. L'amore, dus. Liefde over alle grenzen heen lijkt wel het leidmotief in 'De gebeurtenis'. Zie ook het verhaal over een man die tijdens de coronaperiode elke dag bij het raam van zijn vrouw gaat zwaaien, of dat over de ontluikende intimiteit tussen een andere bewoonster en haar verzorger, ondanks haar afasie. Nog roerender wordt het als Terrin die afstand tussen twee geliefden zonder obstakels van het lot laat ontstaan. Ook de meest oprechte liefde valt vroeg of laat ten prooi aan misverstanden en kleine geschillen, lijkt hij te suggereren.

Ook nu vielen we bij Peter Terrin vooral voor zijn stijl, of beter: voor de schijnbare afwezigheid daarvan. Er staat opnieuw geen woord te veel, te pompeus of te sentimenteel in zijn roman. Niettemin (of we vermoeden steeds meer: net daarom) zingen zijn zinnen en personages van ingehouden pijn, eenzaamheid en oud verdriet. Het bescheiden geniale zit vooral in het detail: 'Wat verderop zag hij twee meisjes naar buiten komen. (...) Ze hielden hun nek een beetje stijf om hun kapsel in vorm te houden voor het avondje uit.' Door die uitgebeende stijl krijgen zijn boeken weleens het label 'filmisch' opgeplakt. Ook in 'De gebeurtenis' lijken sommige scènes inderdaad zo weggelopen uit de betere Hitchcock-klassieker, vol raadselachtige ontmoetingen en broeierige erotiek.

Terrin zou ook Terrin niet zijn als de titel van zijn nieuwste roman de belofte geenszins waarmaakt. Van een knallende finale is in 'De gebeurtenis' - spoiler! - geen sprake. Liever bouwt hij zijn verhalennetwerk uit als een eindeloos labyrint, waarin de lezer volop mag verdwalen. Het wordt al snel duidelijk dat 'De gebeurtenis' behalve een ode aan de liefde ook een ode aan de literatuur zelf is. Terrin lardeert 'De gebeurtenis' bijvoorbeeld kwistig met plagerige metaspelletjes: die mysterieuze man die ongegeneerd meekijkt naar de ellende van een personage, is dat niet gewoon de schrijver zelf? En onze kop eraf als hij het niet stiekem over zijn eigen roman heeft, als hij beweert dat 'de constellatie, niet opeenvolging, de waarheid in zich draagt'.

Peter Terrin heeft zich duidelijk geamuseerd met die literaire spielerei, maar voor de lezer creëert het vooral nog meer vervreemding. Nu zijn we wel wat afstand en verwarring gewend in zijn oeuvre, maar in 'De gebeurtenis' dreigt zijn gebruikelijke dans van afstoten en aantrekken een solo te worden, waarbij de lezer hoogstens beduusd mag toekijken. Een schrijver van zijn allure zou toch moeten weten dat je voor een goede tango twee dansers nodig hebt.

Verberg tekst

Een originele mozaïekroman over de assistentente van een hoogbejaarde schrijver die zijn eerste drukken en een memorystick met zijn laatste dictaten erft na zijn dood. Juliette is een alleenstaande vrouw en assistent van Willem, die door ziekte blind is geworden en zijn boeken aan haar dicteert. Juist met deze boeken beleeft hij zijn grootste successen. Maar als hij zijn intellectuele eigendommen aan Juliette nalaat in plaats van zijn vrouw Femke, vecht zij het testament aan. Het boek zelf leest als hoofdstukken uit de laatste roman die Juliette en Willem samen schrijven, gescheiden door de dood, maar één in hun proza. In talige en zachtaardige stijl geschreven. Voor een breed tot literair lezerspubliek. Peter Terrin (Tielt, 1968) is een bekende Belgische auteur. Hij schreef meerdere boeken. Hij won eerder de AKO Literatuurprijs.